De bodem heeft het antwoord op alle vragen

door: Freya Zandstra • Bron: Friese Vitale Bodem, Friese Milieu Federatie, november 2024

18 november 2024 • Leestijd: 12 minuten

Gabe Brown is boer op ruim 2000 hectare in de Amerikaanse Midwest en pionier in de landbouwvernieuwing. Het boegbeeld van de regeneratieve land­bouw buigt zich speciaal voor het project Friese Vitale Bodem over de Friese casus. Een andere manier van boeren biedt een uitweg uit de crisis in de land­bouw en de menselijke gezondheid, is zijn overtuiging.

"Dat intensieve landbouw nodig is om de wereld te voe­den, snijdt gewoon geen hout." Gabe Brown windt er geen doekjes om. "Mijn buurman teelt tarwe en ik teel tarwe, maar ik heb daarnaast een dekgewas op het land, waar mijn schapen, kippen en koeien op grazen. En ik houd bijen. Dus behalve tarwe, heb ik grasgevoerd vlees en honing. Wie voedt er nou de wereld'?"
‍
Gabe Brown is boer in Bismarck, North Dakota. Rancher zegt hij zelf: veehouder want bij de dieren ligt zijn hart, als dat tenminste niet in de bodem ligt. Toen hij in 1991 met zijn vrouw Sally het akkerbouwbedrijf van zijn schoonouders overnam, verloor hij vier opeenvolgende jaren zijn oogst aan hagelstormen. Zo dreigde al kort na de overname het faillissement. Brown onderzocht alles waarmee hij kosten kon besparen: diesel voor het ploe­gen, kunstmest, bestrijdingsmiddelen - alles nam hij on­der de loep.
‍
Het noodlot dreef Brown naar een andere vorm van landbouw. Regeneratieve landbouw die de bodem her­stelt door niet te ploegen en te spuiten en bedekt te houden met een rijke diverse beplanting. Hij schreef het boek 'Rijke Grond' over zijn ervaringen en de prin­cipes achter zijn werkwijze. Met zijn zoon drijft hij nu de boerderij: waar ze samen grasgevoerd vlees, graan, groente, eieren en honing verkopen onder hun eigen merknaam. Met compagnon Alan William richtte hij UnderstandingAg op en adviseert hij landbouwonderne­mers over de hele wereld over regeneratieve landbouw.
‍
Wat de vraag ook is die je Brown stelt, de bodem is het antwoord. Diversiteit is nodig om een gezonde bodem op te bouwen en een gezonde bodem is de basis van ons bestaan. "Of het nu akkerbouwers, veehouders of tuinders zijn, de meeste boeren begrijpen niet hoe de bodem werkt. Ze weten wel iets van fotosynthese, maar niet hoe de plant koolstof uit de lucht opneemt en in de bodem brengt om het bodemleven te voeden. Die inter­actie, dat is waar bodemaggregaten gevormd worden."
‍
Bodemaggregaten zijn het samenhangend geheel van klei, silt en zand, organisch materiaal en opgeloste plantensuikers, wormenpoep en andere toevoegingen van het bodemleven die als een lijm fungeren. Hoe beter debodemaggregaten functioneren, hoe ruller de grond, hoe beter voeding en vocht wordt vastgehouden en hoe minder snel de bodem dichtslaat bij harde regen. "Maar die aggregaten worden ook weer verteerd en afgebro­ken. Dat duurt vier weken en in die tijd moeten er genoeg nieuwe aggregaten gebouwd kunnen worden. Daarvoor heb je ten alle tijden levende planten nodig op je grond."

"Diversiteit is nodig om een gezonde bodem op te bouwen en een gezonde bodem is de basis van ons bestaan."

Waar Gabe Brown ook komt, één en dezelfde vraag wordt hem telkens opnieuw gesteld: 'Maar hoe werkt dat dan bij ons?' "Het antwoord is pretty simple: grond is grond. Het zijn dezelfde bestanddelen - zand, silt en klei - in verschillende verhoudingen die bij elkaar gehou­den worden door de lijmstoffen van de schimmels, dier­tjes en microben. Als je weet hoe een bodemaggregaat wordt gevormd door levende planten en je verstoort het huis van de microbiologie niet meer, dan begin je rijke grond op te bouwen."

'Ja, maar' krijg ik dan te horen, onze bodem is 'like this or like that'. Maar het maakt mij niet uit of je op het strand zit of op zware klei, het is nog steeds zand, silt en klei. We kunnen nog steeds gaan opbouwen. De ene grond­slag is makkelijker te herstellen dan de andere, dat is zo. De instrumenten die we gebruiken zijn altijd de planten: een dekgewas van veel verschillende soorten. En dieren - of het een geit of een koe is, een dier is een dier. Een eend is ook een dier."

Op zijn ranch van 5000 acres teelt hij handelsgewas­sen als tarwe, aardappelen en haver, die worden voor­afgegaan en opgevolgd worden door dekgewassen. Deze dekgewassen groeien op momenten dat een gang­bare akkerbouwer zijn velden braak zou hebben liggen. Brown laat geen moment onbenut om koolstof vast te leggen in de bodem en zaait daarom mixen met twaalf of meer soorten planten, in de eerste plaats om de bodem te voeden. Op deze dekgewassen laat hij zijn vee grazen, zodat het vertrapt wordt en kan vergaan in de bodem. In deze groene laag plant Brown het volgende gewas.
‍
In samenwerking met andere pioniers uit de holistische akkerbouw, zoals Allan Savory en Ray Archuleta, ont­stond gaandeweg een dieper inzicht in de symbiose van de plant en de bodem. En die is overal op de wereld het­zelfde. "We kunnen de bodem aan de praat krijgen waar we ook heen gaan."
‍
Het boek over de zoektocht op zijn familyranch draagt als ondertitel 'minder werk, meer opbrengst'. Dagen slijten op een tractor of zware machine, dat is niet hoe hij het wil. Brown licht in zijn boek de vijf principes van bodemgezondheid toe. Niet zijn uitvinding, want het auteursrecht ligt bij de natuur en een reeks pioniers uit de regeneratieve landbouw, vindt Brown. Als we die principes negeren, stevenen we af op een complete ver­woesting van alle natuurlijke hulpbronnen, niet alleen de bodem - stelt hij, want zonder gezonde grond, geen gezonde gewassen, gezonde dieren of gezonde mensen.
‍
Beperk verstoring, bescherm de bodem, werk aan di­versiteit, zorg voor levende wortels in de bodem en voeg dieren toe, zijn de uitgangspunten. Jaren later voegde Brown nog het principe van 'context' toe: 5000 acres op the plains van Midwest Amerika of een halve hecta­re in de periferie van Amsterdam - dat is context. In het eerste geval kun je een massa dieren als je veestapel beschouwen, in het tweede geval kun je de wormen in de bodem als je veestapel beschouwen - als je niet wat kippen of eenden kwijt kunt.
‍
Hoe kijkt hij naar de staat van het gemiddelde Friese weiland met raaigras, kunstmest en mestinjectie? "Als je een vierkante meter daarvan vergelijkt met een vier­kante meter woestijn in Afrika? Dan vind je in de woestijn veel meer diversiteit. Diversiteit in de biologie zorgt voor verscheidenheid aan fyto-nutriënten: de inhoudsstoffen die de plant voeden en daarmee de dieren. Boeren rea­liseren zich te weinig dat dat de gezondheid bepaalt van hun dieren: minder ontstekingen, minder parasieten. Als je grasland met een rijke gemengde beplanting hebt en het vee kan haar eigen dieet daaruit samenstellen, krijg je veel gezondere dieren."

"De woestijn bevat meer biodiversiteit dan een weiland met Engels raaigras."

"Onze grootste klant beheert bijna een miljoen hectare in vijf staten, dat is nogal een operatie. Ook bij de groot­ste agrariërs is de les: weg met de monocultuur. Je zaait een heel diverse mix, dat is beter voor de bodem, dat voedt meer diversiteit, brengt meer voedingsstoffen in de plant en geeft gezond vee. Dus in plaats van alleen raaigras, heb je minstens twaalf plantensoorten in je veld. We moeten verder kijken dan vet en eiwit in melk. Zuivel wordt nog gezonder met deze verscheidenheid aan bestanddelen, zoals goede vetzuren. Een gezonde bodem levert heel gezonde producten op en zo moeten we die ook op de markt brengen. Vaak ben je als boer afhankelijk van een grote afnemer die alleen wil betalen voor bulk in plaats van de rijke voeding die je produceert. Daar bij jullie is het land al helemaal te duur om een bulk­product te maken."
‍
"Als je soja voor krachtvoer uit Zuid-Amerika moet im­porteren ... that doesn't make sense. Met zo'n manier van werken kun je niet door blijven gaan. Kunstmest produce­ren met kostbare energie ... ", zegt Brown en valt even stil. "Het is een mislukt systeem, waarin je afhankelijk bent van landbouwsubsidies. Als je er deel van blijft uitma­ken, tenminste. Wij adviseren wereldwijd boeren met in totaal veertien miljoen hectare grond. Bijna allemaal zijn ze op hun eigen manier winstgevend geworden. Op onze farm hebben we dat gedaan met ons eigen productlijn. De meerderheid van onze klanten levert aan de grote afnemers, maar heeft veel minder input nodig zodat ze veel minder kosten maken. De hoeveelheid bemesting die de meeste boeren denken nodig te hebben is foolish. Planten halen tot 97 procent van hun voedingsstoffen uit de lucht. Het overgrote deel daarvan is koolstof en stikstof. We moeten de bodembiologie op orde krijgen en dat doen we met een verscheidenheid aan planten."
‍
Maar dan toch echt de vraag: 'hoe werkt dat dan bij ons? In onze raaigrasmonocultuur met per vierkante meter minder diversiteit dan de woestijn in Afrika? "Alleen al door begrazing met koeien zul je geweldige verschillen zien binnen drie jaar. Ik kan je kale woestijnen in Mexico laten zien, waar het gras nu zes voet hoog staat. Zaden hoef je niet toe te voegen, die zitten wel in de grond." Stel dat we Gabe Brown de baas maken van Fryslän, waar zou hij dan beginnen? "Met diversiteit, dat ten eer­ste. Zorgen voor de goede mix."

"We moeten het echt beter doen."

"Waar je naar toe moet is een goede mix met als resul­taat echt eten. Voeding met een hoge dichtheid aan voedingswaarde. Bodemgezondheid staat gelijk aan menselijke gezondheid. Wat we nu eten zijn food like substances, eten dat lijkt op voeding. Alles is hoogbe­werkt en daar gaan we aan dood. Ik zou me in de eerste plaats afvragen: wat hebben we nodig om van te leven? Ik zou het gebruik van kunstmest drastisch terugbren­gen. Stoppen met pesticiden en fungiciden en genetisch gemanipuleerd gewas. Ik zou mijn energie niet steken in oplossingen als gecondenseerde drijfmest en oplos­singen om een slecht systeem minder slecht te maken. We moeten het echt beter doen, zo simpel is het."
‍
"Kijk eens om je heen wat er gebeurt met onze gezond­heid: adhd, Parkinson, Alzheimer, auto-immuunziekten, kanker - het komt van alles waar we aan blootgesteld worden. Als boer moet je zeggen: ik wil daar niet aan blootgesteld worden en ik wil fatsoenlijk mijn brood ver­dienen. Als consument zeg je: ik wil gezonde voeding. We stoppen miljarden aan landbouwsubsidies in een mislukt systeem dat ziek maakt. 'Om de wereld te voe­den' is een idioot argument. Wij voeden de wereld met voeding die een veel hoger voedingswaarde heeft en on­dertussen herstellen we het ecosysteem."

"Er is gelukkig zoveel aan het veranderen. De belang­stelling voor bodemgezondheid is mindblowing. De uit­weg uit dit systeem is de overeenstemming. Als mensen kunnen we het over negentig procent van de zaken niet eens worden. We moeten ons richten op wat we alle­maal willen. We willen allemaal schone lucht. We willen allemaal schoon water. We willen allemaal gezond voed­sel. We willen allemaal deel uitmaken van een levendige gemeenschap. Dat kan allemaal het resultaat zijn van een gezonde, herstellende landbouw."